Psikoz Nedir? Belirtileri, Çeşitleri ve Tedavi Yolları

Psikoz, kişinin gerçeklikle olan bağlantısının koptuğu bir dizi semptomu tanımlayan bir şemsiye terimdir. Bir hastalıktan ziyade, altta yatan bir sorunun (şizofreni, bipolar bozukluk, ağır depresyon vb.) ciddi bir belirtisidir. Kişi, düşünce ve duyularında o kadar büyük bir değişim yaşar ki, neyin gerçek neyin gerçek olmadığını ayırt edemez hale gelir.

Başlıca Belirtileri İki Ana Kategoride Toplanır:

1. Sanrılar (Delüzyonlar): Gerçeklikle uyuşmayan, kanıtlar ve mantıkla çürütülse dahi değiştirilemeyen sabit, yanlış inançlardır.

   • Örnekler: "Uzaylılar beynimi okuyor", "Etraftaki herkes beni takip ediyor", "Ben Tanrı'yım / seçilmiş bir kişiyim", "Eşim bana sadakatsizlik yapıyor (kanıt olmamasına rağmen)".

2. Varsanılar (Halüsinasyonlar): Dışarıdan bir uyaran olmadan, gerçekte var olmayan şeyleri duyma, görme, hissetme, koklama veya tatma deneyimidir.

   • En yaygını işitsel halüsinasyonlardır: Kişi, olmayan sesler duyar (genellikle onun hakkında konuşan, emirler veren veya eleştiren sesler).

   • Diğerleri: Olmayan şekiller/insanlar görme (görsel), teninde böcekler dolaştığını hissetme (dokunsal).

Diğer Belirtiler:

• Dağınık (Dezorganize) Düşünce ve Konuşma: Konuşması anlamsız ve karmaşık hale gelir, bir konudan diğerine atlar, kelime salatası görülebilir.

• Dağınık veya Anormal Motor Davranış: Amaca yönelik olmayan, garip hareketler, katatoni (hareketsiz ve tepkisiz kalma), aşırı ajitasyon.

• Negatif Belirtiler: Duyguları ifade edememe (künt afekt), konuşmada azalma, normal faaliyetlere karşı isteksizlik, toplumdan çekilme.

Psikoz ile Nevroz Arasındaki Farklar Nelerdir?

Bu ayrım tarihseldir, ancak anlamak için faydalıdır. Temel fark, gerçeklik testinin bozulup bozulmamasıdır.

Basit bir benzetme: Nevroz, dünyayı düzgün çalışmayan bir duygu filtresiyle görmek gibidir (her şey daha korkutucu, daha kaygı verici gelir). Psikoz ise, filtrenin tamamen kırılması ve kişinin kendi zihninin yarattığı sesler/görüntüler/inançlarla gerçek dünyayı birbirine karıştırmasıdır.

Psikoz Neden Olur? En Yaygın Tetikleyiciler Nelerdir?

Psikozun tek bir nedeni yoktur; biyolojik, genetik ve çevresel risk faktörlerinin birleşimiyle ortaya çıkar.

• Biyolojik ve Genetik Faktörler:

  • Genetik Yatkınlık: Ailesinde psikoz öyküsü olan bireylerde risk daha yüksektir.

  • Beyin Kimyasındaki Dengesizlikler: Özellikle dopamin ve glutamat gibi nörotransmitterlerin işleyişindeki bozukluklar.

  • Beyin Yapısındaki Farklılıklar: Bazı beyin bölgelerinde yapısal farklılıklar görülebilir.

• Çevresel Tetikleyiciler (Stresörler):

  • Ağır Stres: Travmatik olaylar (taciz, kaza, kayıp), finansal sorunlar, sınav stresi.

  • Madde Kullanımı: Esrar, kokain, amfetamin, LSD gibi uyuşturucular psikozu tetikleyebilir veya ilk atağı başlatabilir.

  • Beyin Hasarı: Travmatik beyin yaralanmaları, tümörler.

  • Tıbbi Durumlar: Epilepsi, AIDS, beyin enfeksiyonları, inme, demans.

  • Ağır Uyku Yoksunluğu.

Diyatez-Stres Modeli: Kişinin genetik/biyolojik bir yatkınlığı (diyatez) varsa, bir tetikleyici (stres) bu yatkınlığı aktif hale getirerek psikozun ortaya çıkmasına neden olur.

Psikoz İlk Atak Belirtileri Nasıl Anlaşılır? (Prodromal Evre)

Psikozun tam olarak başlamasından önceki aylar veya haftalar içinde görülen erken uyarı işaretlerine prodromal belirtiler denir. Bunlar sinsi ve yavaş ilerler:

• Kişilik ve Duygudurumda Değişiklikler: Alışılmadık şekilde şüpheci, kaygılı, öfkeli veya duygusal olarak donuklaşmış hissetmek.

• Sosyal İçe Çekilme: Aile ve arkadaşlardan uzaklaşma, odasına kapanma.

• İş/Görev Performansında Düşüş: İşte veya okulda konsantrasyon kaybı, başarısızlık.

• Kişisel Bakımda Azalma: Duş almama, saçını taramama, dağınık giyinme.

• Uyku Düzeninde Bozulma: Uyuyamama veya aşırı uyuma.

• Garip Davranışlar veya İnançlar: Batıl inançlara aşırı takılma, anlamsız yazılar yazma.

• Algısal Değişiklikler: Etrafındaki dünyanın "farklı" veya "anlamsız" göründüğünü söyleme.

Önemli: Bu belirtiler ergenlik dönemine veya başka sorunlara da işaret edebilir. Ancak birkaçı bir arada görülüyor ve kişinin işlevselliğini bozuyorsa, bir uzmana başvurmak hayati önem taşır.

Psikoz Başlangıcı Nasıl Hissedilir?

Bu deneyim kişiden kişiye değişir, ancak genellikle son derece korkutucu, kafa karıştırıcı ve izole edicidir. Kişi şunları hissedebilir:

• Bir şeylerin yolunda gitmediğine dair belirsiz bir his ("Dünya değişiyor gibi").

• Beyninin sislenmesi, düşüncelerinin bulanıklaşması.

• Seslerin ve görüntülerin gerçek mi hayal mi olduğundan emin olamama.

• Herkesin kendisine baktığını, konuştuklarını veya güldüklerini sanma.

• Anlamını çözemediği önemli mesajlar aldığını düşünme (reklam panoları, TV programları ona özel mesajlar veriyor gibi).

• Kontrolü kaybetme korkusu.

Psikotik Atak Nedir ve Ne Kadar Sürer?

Psikotik atak, sanrı ve halüsinasyon gibi belirtilerin aktif ve yoğun bir şekilde yaşandığı dönemdir.

Süresi değişkendir:

• Kısa Süreli: Günler veya haftalar sürebilir (örneğin, madde kaynaklı psikozlar).

• Uzun Süreli: Tedavi edilmezse aylar, hatta yıllarca sürebilir (şizofrenide olduğu gibi).

• Ataklar Halinde: Bipolar bozukluk gibi durumlarda, manik veya depresif dönemlerle birlikte gelir ve o dönem sona erdiğinde psikotik belirtiler de kaybolabilir.

Erken ve etkili tedavi, atağın süresini kısaltmak ve hasarı azaltmak için çok önemlidir.

Halüsinasyonlar Psikozun Kesin Belirtisi Midir?

Hayır, mutlak kesin değildir. Halüsinasyonlar psikozun en tipik belirtilerinden biri olsa da, başka durumlarda da görülebilir:

• Uyku-uyanıklık geçişleri: Uykuya dalarken veya uyanırken kısa süreli halüsinasyonlar (hipnagojik/hipnopompik) normal olabilir.

• Yas ve Kayıp: Sevilen birini kaybeden kişi, onu kısa süreliğine görebilir veya sesini duyabilir.

• Ateşli Hastalıklar: Yüksek ateş, özellikle çocuklarda halüsinasyonlara neden olabilir.

• Nörolojik Hastalıklar: Epilepsi, migren, demans.

• Duyusal Yoksunluk: Görme veya işitme engelli bireylerde.

Psikoz tanısı için, halüsinasyonların işlevselliği bozması ve genellikle sanrılar gibi diğer belirtilerle birlikte görülmesi gerekir.

Sanrılar (Delüzyonlar) Nasıl Ortaya Çıkar?

Sanrılar genellikle kişinin stres, korku ve belirsizlikle baş etme mekanizması olarak ortaya çıkar. Kişi, içinde bulunduğu kafa karışıklığını ve korkuyu anlamlandırmak için bir açıklama geliştirir. Bu açıklama, dış dünyayı suçlayıcı veya kişiyi özel hissettirici bir hikayeye dönüşür.

• Süreç: Bir şüpheyle başlar ("Komşum bana tuhaf baktı") -> Zihin bunu işler ve abartır ("Benim hakkımda konuşuyorlar") -> Bu inanç sabitlenir ve bir sanrıya dönüşür ("Beni zehirlemek için komplo kuruyorlar").

• Sanrılar, mantık ve kanıtla çürütülemez. Kişi için bu, mutlak bir içsel gerçekliktir.

Ergenlikte Psikoz Belirtileri Nasıl Fark Edilir?

Ergenlik zaten inişli çıkışlı bir dönem olduğu için ayırt etmek zor olabilir. Ancak, aşırılık ve işlevsellikte bozulma anahtar kelimelerdir:

• Sosyal Kopma: Tüm arkadaşlarından tamamen vazgeçme, odasına kapanıp saatlerce hiç çıkmama.

• Okul Başarısında Ani ve Belirgin Düşüş: Sebepsiz olduğu düşünülür

• Alışılmadık Şüphecilik: Aile üyelerine karşı aşırı güvensizlik, "siz bana komplo kuruyorsunuz" gibi söylemler.

• Garip Felsefi/Dini Uğraşlar: Anlaşılması güç, içe dönük ve takıntılı bir şekilde bu konularla uğraşma.

• Uygunsuz Duygulanım: Hiçbir neden yokken gülme veya ağlama.

• Kişinin kendisine veya başkalarına zarar verme düşünceleri.

Bu belirtiler "ergenlik işte" denilerek geçiştirilmemelidir.

Madde Kullanımına Bağlı Psikoz Nasıl Gelişir?

Bazı maddeler (özellikle esrar, amfetamin, kokain, halüsinojenler) beyin kimyasını, özellikle de dopamin sistemini doğrudan bozarak psikoza neden olur.

• Mekanizma: Madde, beyinde aşırı dopamin salınımına yol açar. Psikozun altında yatan temel biyolojik mekanizmalardan biri de beyindeki dopamin fazlalığıdır.

• Belirtiler: Madde kullanımına bağlı psikoz genellikle ani başlar ve maddenin etkisi geçtikten sonra günler veya haftalar içinde sonlanabilir. Ancak, genetik yatkınlığı olan kişilerde tek bir kullanım bile altta yatan kalıcı bir psikotik bozukluğu (şizofreni gibi) tetikleyebilir.

• Ayırt Edici Özellik: Belirtilerin madde kullanımıyla doğrudan zamanlama ilişkisi olmasıdır. Tedavi, öncelikle maddenin vücuttan arındırılmasını ve bağımlılık tedavisini gerektirir.

Unutulmamalıdır ki: Psikoz, tedavisi olan bir durumdur. Erken müdahale, iyileşme oranlarını büyük ölçüde artırır. Eğer siz veya bir yakınınız bu belirtileri gösteriyorsa, derhal bir psikiyatriste başvurmak en doğru ve gerekli adımdır. 

Stres Psikozu Tetikler Mi?

Evet, stres psikozu tetikleyen en önemli çevresel faktörlerden biridir. Psikoz, genellikle biyolojik bir yatkınlığı (diyatez) olan bir kişide, ağır bir stresörün tetiklemesiyle ortaya çıkar. Buna Diyatez-Stres Modeli denir.

• Nasıl Tetikler? Ağır stres, beyin kimyasını (özellikle dopamin ve kortizol seviyelerini) bozarak, zaten hassas olan bir beyin devresinde "kısa devreye" yol açabilir. Bu da gerçeklik algısının bozulmasına neden olur.

• Hangi Tür Stres?

  • Travmatik Olaylar: Taciz, kaza, fiziksel saldırı, doğal afet.

  • Büyük Yaşam Değişimleri: Sevilen birinin kaybı, boşanma, iş kaybı, evlilik, taşınma.

  • Kronik Stres: Finansal sıkıntılar, zorbalığa maruz kalma, aile içi çatışmalar.

  • Gelişimsel Stres: Sınav dönemleri, üniversiteye başlama gibi ergenlik ve genç yetişkinlik dönemindeki baskılar.

Psikoz Tedavi Edilebilir Mi?

Evet, psikoz tedavi edilebilir bir durumdur. Ancak buradaki "tedavi" kavramını, diyabet veya hipertansiyon gibi yönetilebilir kronik bir durum olarak anlamak gerekir. Amaç, belirtileri kontrol altına almak, kişinin işlevselliğini geri kazandırmak ve yaşam kalitesini artırmaktır.

• Tedavinin Temel Taşları:

  1. İlaç Tedavisi (Antipsikotikler): Psikozun altında yatan beyin kimyasındaki dengesizliği düzeltmek için kullanılabilir. Tedavinin temelidir.

  2. Psikososyal Terapiler: Bilişsel-davranışçı terapi (BDT), aile terapisi, sosyal beceri eğitimi, psikoeğitim (hastalığı anlama).

  3. Destek Hizmetleri: Mesleki rehabilitasyon, destekli istihdam, günlük yaşam becerileri eğitimi.

Erken müdahale, tedavi başarısını büyük ölçüde artırır.

Psikoz İlaçları Nasıl Çalışır? Yan Etkileri Nelerdir?

• Nasıl Çalışır? Antipsikotik ilaçların temel çalışma mekanizması, beyindeki dopamin adlı nörotransmitterin aşırı aktivitesini bloke etmektir. Dopamin, psikotik belirtilerin (özellikle halüsinasyon ve sanrılar) ortaya çıkmasında kilit rol oynar. İlaçlar, dopamin reseptörlerine bağlanarak bu aşırı aktiviteyi azaltır ve belirtileri kontrol altına alır.

• Yan Etkileri: İlaçlar etkili olsa da bazı yan etkilere neden olabilir. Bunlar kişiye ve ilaca göre değişir.

  • Tipik (Birinci Nesil) Antipsikotiklerde: Sıklıkla Parkinson benzeri belirtiler (titreme, katılık), huzursuzluk, kas spazmları görülür.

  • Atipik (İkinci Nesil) Antipsikotiklerde: Daha az motor yan etki, ancak metabolik sendrom riski (kilo alma, yüksek kolesterol, diyabet), uyku hali, baş dönmesi.

  • Diğer Yaygın Yan Etkiler: Kabızlık, ağız kuruluğu, bulanık görme.

Önemli: Yan etkiler doktor kontrolünde yönetilebilir. İlaç asla doktora danışılmadan kesilmemelidir.

Psikoz Tamamen Geçer Mi? Tekrarlar Mı?

Bu, altta yatan tanıya bağlıdır.

• Tek Ataklık Psikoz: Bazı bireylerde, özellikle stres veya madde kaynaklı psikozlarda, bir kez tedavi edildikten sonra psikoz bir daha asla tekrarlamayabilir.

• Tekrarlayıcı Psikoz (Şizofreni, Bipolar Bozukluk): Şizofreni ve bipolar bozukluk gibi kronik durumlarda psikoz tekrarlayıcı/epizodik bir seyir izleyebilir. Tedavinin asıl amacı, bu atakları önlemek ve ataklar arasındaki süreyi uzatmaktır.

Kesin bir genelleme yapılamaz. Ancak, düzenli tedavi ve takip ile birçok kişi uzun yıllar psikotik atak yaşamadan normal bir hayat sürebilir.

Şizofreni ve Psikoz Arasındaki Fark Nedir?

Bu en sık karıştırılan konudur. Psikoz bir belirti, şizofreni ise bir hastalıktır.

• Psikoz: Yukarıda tanımlandığı gibi, sanrı, halüsinasyon gibi belirtilerin genel adıdır. Bir "şemsiye terim"dir.

• Şizofreni: Psikotik belirtilerin yanı sıra, negatif belirtiler (duygusal küntlük, konuşmada azalma, isteksizlik) ve dezorganize belirtiler (dağınık konuşma, davranış) ile karakterize, kronik seyirli bir psikiyatrik bozukluktur.

Basit bir benzetme: Psikoz, "ateş" gibidir. Nasıl ki ateş birçok hastalığın (grip, zatürre, apandisit) belirtisiyse, psikoz da şizofreni, bipolar bozukluk, ağır depresyon gibi birçok hastalığın belirtisidir.

Bipolar Bozuklukta Psikoz Nasıl Görülür?

Bipolar bozuklukta psikoz, genellikle mani (taşkınlık) veya ağır depresyon dönemlerinde ortaya çıkar.

• Manik Dönemdeki Psikoz: Kişinin grandiyöz (büyüklük) sanrıları olur. Kendini Tanrı, kral, dünyayı kurtaracak bir lider olarak görebilir. Enerjisiyle uyumlu halüsinasyonlar (meleklerin onunla konuşması gibi) görebilir.

• Depresif Dönemdeki Psikoz: Sanrılar ve halüsinasyonlar daha karamsar ve suçlayıcı içeriktedir. "Kanserdim ve kimse bana söylemiyor", "Vücudum çürüyor", "Bir günah işledim ve cezalandırılmalıyım" gibi sanrılar veya onu aşağılayan, suçlayan sesler duyabilir.

Psikoz Sırasında Kişi Ne Yaşar?

Psikoz sırasında kişinin deneyimi son derece korkutucu, kafa karıştırıcı ve gerçektir. Onun için duyduğu sesler ve inandığı şeyler, bizim duyduğumuz bir gök gürültüsü kadar gerçektir.

• Korku ve Paranoya: Herkesin ona zarar vermek istediğine inanır, sürekli tetiktedir.

• Zihinsel Kaos: Düşünceleri o kadar hızlı ve dağınıktır ki, bir şeye odaklanamaz.

• Yalnızlık ve İzolasyon: Kimsenin onu anlamadığını, dünyada yapayalnız kaldığını hisseder.

• Kontrol Kaybı: Kendi düşünce ve duyguları üzerinde kontrolü olmadığını düşünür.

Aile Psikoz Yaşayan Bireye Nasıl Destek Olabilir?

Ailenin rolü hayati öneme sahiptir.

1. Krizi Yönetin ve Profesyonel Yardım Alın: İlk yapılacak şey, bir psikiyatriste başvurmaktır.

2. Tartışmayın, Yargılamayın: Onun sanrılarını çürütmeye çalışmayın ("Oğlum, uzaylılar beynini kontrol etmiyor!"). Bu, güvenini zedeler. Bunun yerine, hissettiklerine odaklanın: "Böyle şeyler görmek/duymak çok korkutucu olmalı."

3. Sakin ve Yatıştırıcı Olun: Ortamı sakinleştirin, gürültüyü azaltın, fazla misafir kabul etmeyin.

4. Tedaviye Teşvik Edin ve Yanında Olun: İlaçlarını düzenli alması konusunda destekleyici olun, doktor randevularına birlikte gidin.

5. Kendinize de İyi Bakın: Bu süreç aile için de yıpratıcıdır. Aile terapisi almak ve kendi destek ağınızı oluşturmak çok önemlidir.

Psikoz Geçiren Kişi Gerçek İle Hayali Nasıl Ayırt Eder?

Aktif psikoz döneminde ayırt edemez. Bu yetiye "gerçeklik testi" denir ve psikozda bu yeti bozulmuştur. Kişi için sanrıları ve halüsinasyonları mutlak gerçektir.

Gerçeklik testi, tedaviyle (ilaç ve terapi) birlikte yavaş yavaş geri gelir. Terapide, kişiye bu deneyimlerin bir hastalık belirtisi olduğu öğretilir. Zamanla kişi, "O sesler aslında gerçek değilmiş, benim hastalığımın bir parçasıymış" gibi bir içgörü kazanabilir.

Psikozun Davranışlara Etkisi Nelerdir?

Psikoz, kişinin tüm işlevselliğini etkilediği için davranışlarda büyük değişikliklere yol açar:

• Sosyal Çekilme: İnsanlardan uzaklaşır, odasına kapanır.

• İşlevselliğin Bozulması: İşe/okula gidemez, kişisel bakımını (yıkanma, yemek yeme) ihmal eder.

• Anlamsız veya Garip Davranışlar: Sokakta bağırarak konuşma, hava ile konuşma, anlamsız el-kol hareketleri.

• Şiddet İçeren Davranışlar: Bu nadirdir, ancak kişi kendisini tehdit altında hissediyorsa (paranoya) veya sesler ona zarar vermesini söylüyorsa saldırganlaşabilir. Unutulmamalıdır ki, psikozu olan bireyler genellikle şiddetin mağduru olmaya daha yatkındır.

• Ajitasyon veya Aşırı Hareketlilik: Yerinde duramama, sürekli dolaşma.

• Donukluk ve Hareketsizlik (Katatoni): Nadir görülen bir belirti olarak, hiç hareket etmeden uzun süre aynı pozisyonda oturabilir. 

Psikoz Tanısı Nasıl Konur? Hangi Testler Yapılır?

Psikoz tanısı, tek bir testle konmaz. Klinik bir değerlendirme sürecidir ve bir psikiyatrist tarafından yapılır. Süreç şu adımları içerir:

1. Kapsamlı Psikiyatrik Görüşme: Doktor, kişinin yaşadığı belirtileri (sanrılar, halüsinasyonlar), bu belirtilerin ne zaman başladığını, günlük yaşamını nasıl etkilediğini detaylıca sorar.

2. Tıbbi Öykü ve Fiziksel Muayene: Psikoz benzeri belirtilere neden olabilecek diğer tıbbi durumları elemek için yapılır.

3. Laboratuvar Testleri ve Görüntüleme:

   • Kan ve İdrar Testleri: Tiroid problemleri, vitamin eksiklikleri, enfeksiyonlar veya madde kullanımını tespit etmek için yapılır. Bu bir "psikoz testi" değil, ayırıcı tanı için yapılan tıbbi testlerdir.

   • Beyin Görüntüleme (MRI/BT): Tümör, kist veya yapısal bir anormallik olup olmadığını kontrol etmek için istenebilir.

4. Psikometrik Değerlendirme Araçları: Doktor, belirtilerin şiddetini ve türünü objektifleştirmek için yapılandırılmış anketler veya ölçekler (PANSS - Pozitif ve Negatif Sendrom Ölçeği gibi) kullanabilir. Bunlar da tek başına tanı koydurmaz, sadece değerlendirmeye yardımcı olur.

Özetle tanı; görüşme, öykü ve diğer tıbbi nedenlerin elenmesiyle konan bir klinik yargıdır.

---

Uyku Bozuklukları Psikozu Tetikleyebilir Mi?

Evet, özellikle ağır ve uzun süreli uyku yoksunluğu psikozu doğrudan tetikleyebilir. Uyku, beynin dinlenmesi, temizlenmesi ve duygusal anıların işlendiği kritik bir süreçtir. Bu süreç bozulduğunda:

• Beyin kimyası (dopamin, serotonin) dengesi bozulur.

• Gerçek ile hayal, rüya arasındaki sınırlar bulanıklaşır.

• Kişide halüsinasyonlar, paranoid düşünceler ve dağınık konuşma başlayabilir.

Uyku bozuklukları aynı zamanda şizofreni gibi psikotik bozuklukların en erken habercilerinden biridir ve atakların öncesinde sıklıkla uyku düzeninde ciddi bozulmalar görülür.

Psikoz ve Depresyon Birlikte Görülebilir Mi?

Kesinlikle evet. Bu duruma Psikotik Özellikli Majör Depresyon denir ve oldukça ağır seyreden bir depresyon türüdür. Buradaki psikotik belirtiler, depresif duygu durumla uyumludur (mood-congruent).

• Örnek Sanrılar: "Vücudum çürüyor" (nihilistik sanrı), "Bir günah işledim ve cehenneme gideceğim", "Yoksulum ve aileme yük oluyorum" (suçluluk sanrıları).

• Örnek Halüsinasyonlar: Kişiyi aşağılayan, suçlayan veya intihar etmesini söyleyen sesler.

Bu kombinasyon, depresyonun en ciddi formlarından biri olarak kabul edilir ve acil tıbbi müdahale gerektirir.

Travma Psikoz Riskini Artırır Mı?

Evet, özellikle çocukluk çağı travmaları (fiziksel, cinsel, duygusal istismar, ihmal) psikoz gelişimi için en güçlü çevresel risk faktörlerinden biridir. Travma, beynin stresle başa çıkma sistemlerinde kalıcı değişikliklere yol açarak, kişiyi ileride bir stresle karşılaştığında psikoz geliştirmeye daha yatkın hale getirir. Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) olan bireylerde de psikotik benzeri semptomlar (flashback'ler, disosiyasyon) görülebilir.

Psikoz Yaşayan Biri Tehlikeli Midir? Gerçek Durum Nedir?

Bu, psikoz hakkındaki en büyük ve en zararlı mitlerden biridir. Gerçek şudur:

• Psikozu olan bireylerin büyük çoğunluğu şiddet eğilimli değildir.

• Aksine, bu bireyler şiddet mağduru olmaya çok daha yatkındır.

• Şiddet davranışı görülse bile, bu genellikle korku, paranoya veya işitsel halüsinasyonların emretmesi gibi durumlarda ortaya çıkar ve çoğunlukla aile üyelerine yöneliktir. Topluma yönelik rastgele şiddet son derece nadirdir.

Medyanın bu konudaki yanlış temsili, damgalanmayı (stigma) ve korkuyu artırmaktadır.

Psikozda İç Sesler (İşitsel Halüsinasyonlar) Neden Oluşur?

Güncel nörobilimsel araştırmalar, işitsel halüsinasyonların beynin dil işleme ve kendi kendine konuşma (içsel konuşma) ağlarındaki bir karışıklıktan kaynaklandığını düşündürmektedir.

• Normal Süreç: Bir düşünce ürettiğimizde, beynimiz bunu "iç sesimiz" olarak deneyimler ve bunun bizim tarafımızdan üretildiğini biliriz.

• Psikozdaki Süreç: Bu "içsel konuşma" sistemi bozulur. Kişinin kendi düşüncesi, sanki dışarıdan, başka birine ait bir ses olarak işlenir. Beyin, bu sesin kaynağını yanlış yorumlar ve onu gerçek bir dış ses olarak algılar.

Psikoz ve Kişilik Bozuklukları Arasındaki İlişki Nedir?

Bazı kişilik bozuklukları, özellikle Şizotipal Kişilik Bozukluğu, psikoz spektrumunda yer alır. Bu kişilerde psikotik bozukluk gelişme riski daha yüksektir. Ayrıca:

• Sınırda (Borderline) Kişilik Bozukluğu: Stres altında, genellikle kısa süreli ve geçici psikotik belirtiler (paranoya, disosiyasyon, gerçeklikten kopma) gösterebilir.

• Paranoid Kişilik Bozukluğu: Sanrı düzeyine ulaşmayan, kalıcı ve yaygın bir güvensizlik ve şüphecilik hali vardır.

Temel fark, kişilik bozukluklarındaki psikotik benzeri belirtilerin daha geçici, daha hafif ve kişinin genel kişilik yapısına gömülü olmasıdır.

Psikotik Bozukluklarda Bilişsel Davranışçı Terapi Etkili Midir?

Evet, son derece etkilidir. İlaç tedavisine ek olarak uygulanan BDT'nin psikozdaki rolü:

1. Sanrı ve Halüsinasyonlarla Baş Etme: Kişiye, bu deneyimlerle nasıl daha iyi başa çıkacağı öğretilir. Örneğin, rahatsız edici sesler çıktığında müzik dinlemek gibi stratejiler geliştirilir.

2. Alternatif Açıklamalar Geliştirme: Kişiye, yaşadıklarını "bir hastalık belirtisi" olarak yeniden çerçeveletmek için destek olunur. "Bu bir komplo" inancı yerine, "Bu, beynimin bana oynadığı bir oyun" bakış açısı geliştirmesi sağlanır.

3. Stres Yönetimi: Stresin belirtileri nasıl tetiklediği öğrenilir ve stresle baş etme becerileri güçlendirilir.

4. Sosyal Beceri ve İşlevselliği Artırma: Topluma yeniden katılım için gerekli beceriler çalışılır.

Erken Müdahaleyle Psikozun Seyri Nasıl Değişir?

Erken müdahale, psikoz tedavisindeki en kritik faktördür ve iyileşme oranlarını dramatik bir şekilde artırır.

• Daha Kısa ve Daha Hafif Ataklar: İlk psikotik atak ne kadar kısa sürede tedavi edilirse, iyileşme o kadar hızlı ve tam olur.

• Beyin Hasarının Önlenmesi: Tedavi edilmemiş psikozun, beyinde yapısal değişikliklere yol açtığı düşünülmektedir. Erken müdahale, bu olası hasarı sınırlandırır.

• İşlevselliğin Korunması: Kişi, işini, eğitimini ve sosyal ilişkilerini kaybetmeden tedaviye başlayabilir.

• İçgörünün Gelişmesi: Kişi, hastalığını daha iyi anlar ve tedaviye uyumu artar.

• Tekrarlama Riskinin Azalması: Erken ve etkili tedavi, gelecekteki atak riskini önemli ölçüde düşürür.

"İlk Psikotik Atak Klinikleri" bu nedenle dünyada giderek yaygınlaşan, erken teşhis ve tedaviye odaklanan önemli merkezlerdir.